Gelir Dağılımını Bozan Enflasyon GPD'nin de Önemli Sorunu

Bu kararıyla yıllarca profesyonel olarak çalıştığı ev ihtiyaç maddeleri perakendeciliği sektöründen çok gıda perakendeciliğiyle haşır neşir olmaya başladı. Gıda Perakendecileri Derneği’nin (GPD) 10 Ocak 2023’te ki genel kurulunda Başkan seçilen Alp Önder Özpamukçu röportajımızla sizi baş başa bırakıyoruz.

- GPD hakkında bilgi verir misiniz?

2012 yılında kurulan Gıda Perakendecileri Derneği (GPD) modern gıda perakendecilerinin temsilcisi konumunda. Üyelerimiz ulusal market zincirlerinden, hızlı servis restoranlarından ve kahve zincirlerinden oluşuyor. Sektörümüze gerek teknolojik gerekse operasyonel alanda hizmetler sunan çözüm ortaklarımız da üyelerimiz arasında.

Derneğimiz üyesi perakende işletmeleri 40 binden fazla satış noktasında 465 bin kişiyi istihdam ediyor. Üyelerimizin 2022 yılı itibariyle cirosu 500 milyar TL’yi aşmış durumda. Bu rakamlar üyelerimizin ülke ekonomisinde ne kadar önemli bir konumda olduğunu gösteriyor.

Tamamı kayıt içinde işleyen ve vergi, istihdam, tedarik zincirine destek, tüketiciye fayda başlıklarında katkısı kuşkusuz böyle bir sektörün gelişmesi için dernek olarak farklı başlıklarda çalışmalarımızı sürdürüyoruz.

Derneğimiz kuruluşundan bu yana gıda perakendeciliğinin ülkemizdeki sürdürülebilir gelişimi için canla başla çalışarak, Türk tüketicisini etkileyen her önemli konu ve sorunu yakından takip ederek sektördeki sözcü görevini başarıyla sürdürüyor.

Bu çalışmalar neticesinde, kamu kuruluşları nezdinde güvenilir ve görüşü alınan bir kurum sıfatına ulaşarak, Türkiye’de gıda perakendeciliğini toplum ve kamu yararına güçlendirmek amacıyla hiç durmaksızın ilerlemeye devam ediyoruz.

Gıda perakendesi tüketiciye doğrudan dokunan, temel ihtiyaçlarının karşılandığı bir sektör. Dolayısıyla çok da göz önünde olan, rekabet ortamı yoğun ve bu yapısı nedeniyle de çok fazla mevzuatla düzenlenen bir sektörüz.

Dernek olarak en büyük gücümüz bu düzenlemelerde aktif rol alarak sektörün ve tedarik zincirinin izlenirliğini, rekabetçi yapısını, oyuncuların gelişimini ve tabii ki tüketici haklarının korunmasını sağlamaya çalışmak.

Mevzuat çalışmalarında derneğimizin edindiği güçlü rol, üyelerimizin de bu güçten faydalanmalarını, sorun noktalarını sektörün ortak çözümleriyle gidermelerini sağlıyor.

Dernek olarak tabii büyük bir network ortamını da teşkil ediyoruz.

Bunun en etkili yansıması da her sene düzenlediğimiz Ortak Gelişim Kongresi’nde karşımıza çıkıyor. Kongremizde biz perakendeciler olarak sektörümüzün geleceğini, tüm tedarik zincirimizi gözeterek ve görüşlerini alarak çizmeye çalışıyoruz.

Kongrede tedarikçimiz, üreticimiz, çözüm ortaklarımız, çiftçimiz, kamu kurumlarımız hep beraber bir araya gelerek bilgi paylaşımında bulunuyoruz. Yeni iş birliklerinin ilk adımlarının atılmasını, böylece tedarikçilerimizin de gelişimini sağlıyoruz. Bunların hepsinin toplu faydası en sonunda tüketicimize ve ülkemize oluyor.

Kongremizi, derneğimizin tüm çalışmalarının derlendiği, iletişiminin güçlendirildiği ve sektör içinde network ortamının en yoğun şekilde sağlandığı alan olarak tanımlayabiliriz.

Gıda perakendecileri olarak temel işimiz gıda ve dolayısıyla ana görevimiz gıda arzının sağlıklı bir şekilde sürmesini sağlamak. Biz perakendeciyiz, ancak tedarik zincirinin yönetiminde çok etkiliyiz.

Gıda arzı konusunda da hem bu konuya dikkat çekme hem de gerekli aksiyonları alma noktalarında çalışmalarımız oluyor. Bu konunun da her zaman takipçisi olacağız.

- GPD olarak genelde enflasyon özelde gıda enflasyonu beklentileriniz nedir; bu enflasyon oranları sektörü nasıl etkiliyor?

Perakende sektörü yüzbinlerce insanın ekmek kapısı olmakla birlikte ülke GSMH’nın önemli saç ayaklarından bir tanesi.

Enflasyonla mücadelede de en önemli oyunculardan biri yine perakende sektörü. Modern gıda perakendecileri aralarındaki yoğun rekabetin gereği olarak da tüketici faydasına zaten birçok fiyat dalgalanmasını kendi olanaklarıyla frenliyor.

Bu frenleme neticesinde gıda fiyatlarına artışların yansıması bir süre geriden geldi. Burada dikkat edilmesi gereken diğer önemli bir konu, bu dönemde bizim kontrolümüz dışında olan son bir yılda (%100) işçilik artışı, (%100) yakıt maliyet artışı, (%60) dövizdeki artış, vergi artışları gibi girdi maliyetlerindeki büyümelerin sektörün büyüme ve enflasyon oranının çok üzerinde olması.

Sektörümüzün büyüme hacmi ve gıda fiyatlarında yaşanan değişimler dikkate alındığında, göz önünde olmamız gayet normal.

Modern gıda perakendecileri; mağaza sayılarının çok olması sebebiyle bu işin doğası gereği, merkezi, kurumsal bir yönetimle ve mevzuata uygun yolarak işlerini yürütmek zorundalar.

Bu şekilde tüketiciye her zaman kaliteli, güvenilir ve aralarındaki yoğun rekabet gereği de en ekonomik ürün ve hizmetleri sunmaları mümkün olmakta.

Modern perakende bu yapısıyla kendisi kayıt içinde olduğu gibi ekosistemindeki diğer paydaşlarını da kayıt içine alarak ekonomiye büyük katkı sağlıyor.

Bu katkı, sektörün gelişiminin ülke ekonomilerine olumlu etkisini de vurguluyor. Gelişmiş ülkeler bu nedenle perakendenin modernleşmesini önemsiyorlar.

Ancak Türkiye’de modern gıda perakendesi gelişmiş ülkelerin halen çok gerisinde: Ciro bazında modern gıda perakendesi %45’lerde seyrediyor.

Avrupa’da %70 ila %90 arasında bu oranlar. Burada yaratılan rekabetçi yapıyla gelişmiş ülkelerde perakendeciler enflasyon artışıyla mücadeleye büyük katkı sağlıyor.

Bununla beraber sektörde özellikle e-ticaretin gelişimi ile de büyük bir değişim ve dönüşüm söz konusu.

Tüketici refahının daha rekabetçi bir ortamda gelişmesi, ülkemizde istihdam olanaklarının artması ve aynı zamanda dijitalleşme gibi verimlilik artırıcı uygulamalara entegrasyonun gerçekleşmesi için zaten bir değişim ve dönüşüm şart.

Modern perakende gelişip bu alanda rekabet arttıkça enfalsyonun dizginlenmesi çok daha hızlı gerçekleşecek.

- Market poşetlerine ücret getirilmesinin sonuçlarını, geleceğini değerlendirir misiniz?

Alışveriş poşetlerine ücret getirilmesi, uygulamanın başladığı dönemde çok haklı bir uygulamaydı. Poşetlerin çevreye olumsuz etkisi ve tüketicimizin o dönemdeki çevre anlayışı maalesef bu uygulamayı zorunlu kılıyordu.

Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta, poşet fiyatının belirlenirken gerçekten caydırıcı bir miktarda tutulması. 25 kuruş, ilk uygulamada etkili bir rakam oldu ve gerçekten poşet kullanımları %50 oranlarında kadar düşmüştü. Bu en başta çevre için çok önemli bir adım olmuştu.

Poşetlerin fiyatının günümüzde halen 25 kuruştan devam etmesi maalesef uygulamanın amacından saptığını gösteriyor artık. Ücret karşılığı satılan bir mal haline geldiğinden, müşterimiz ihtiyacı fazlası poşet istediğinde de müdahale edemiyoruz.

Poşet tüketiminin caydırıcı bir fiyat olmaması nedeniyle son dönemde yeniden artması ve uygulama öncesi rakamlara ulaşması, çöp için özel üretilen poşetlerin alışveriş poşetlerinden daha pahalı olması nedeniyle tüketicinin alışveriş poşetini çöp poşeti olarak kullanmayı tercih etmesi ve bu nedenlerle 2025 yılı için belirlenen kişi başı yıllık 90 poşet hedefinden uzaklaşılması yeni bir düzenleme yapılmasını zaruri kılıyor.

Ayrıca bu düzenlemede mevzuatta olduğu gibi Bakanlığın yalnızca taban fiyatı belirlemesini, örneğin daha kalın veya büyük ebatlardaki poşetler için farklı fiyatlandırmaya, yani tavan fiyatın rekabete göre işletmeler tarafından belirlenmesine izin verilmesini talep ediyoruz.

- Zorunlu Depozito Yönetim Sistemi’nde perakende sektörüne önemli sorumluluklar yüklenecek. Sektör, üyeleriniz bu sorumluluk için hazır mı?

Zorunlu Depozito Yönetim Sistemi, uzun dönemdir Bakanlık ve sistem paydaşlarıyla üzerinde çalışılan bir kurgu. Bazı ürünlerde hali hazırda depozito sistemi işlese de kurulmaya çalışılan sistem çok komplike ve maliyetli bir yapı. Sorumlulukların yanı sıra sistemin yönetimi için hem kamunun hem de özel sektörün içinde olacağı bir yönetişim modelinin kurulması çok önemli.

Dernek olarak bu sürecin başta tüketicinin eğitilmesi ve algı değişikliğiyle çok ilintili olduğunu savunuyoruz. Depozito ücretinin, aynı ilk başlarda poşet satışı gibi bir tepkiyle karşılanmaması, bunun sistemin içinde dönecek bir ücret olacağı algısının tüketicide oturması gerekiyor.

Paydaşların sorumlulukları ve yükümlülükleri konusunda ise Bakanlığımızın yönlendirmeleri ve birlikte yapılan değerlendirmelerle bir noktaya kadar gelindi. Halen açık noktalar var ancak yoğun çalışmalarla bu açıkların da netleşeceğine inanıyoruz.

Burada en önemli maliyet depozitolu ambalajların toplanması aşamasında oluşuyor. Yurtdışı örneklerinde gördüğümüz depozito iade makineleri her işletmenin karşılayabileceği ve verimli bir şekilde işletebileceği cihazlar değil, maliyetleri hem yüksek hem de kapasite açısından her nokta için elverişli değil.

Bu yatırımların kamu tarafından merkezi yönetimlerce yapılmasını savunuyoruz. Tabii ki isteyen işletmeler, verimlilik analizlerine göre bu yatırımlara girişebilir. Ama tüm sektör için bir zorunluluk getirilmesi doğru bir uygulama olmayacaktır.

Kaldı ki sisteme dahil olacak ambalajların %60 ve daha üstü bir çoğunluğu geleneksel kanallarda ve HORECA dediğimiz ev dışı tüketim kanallarında tüketiliyor. Bu kanalların da sisteme en verimli şekilde dahil edileceği bir kurgu, sistemin sürdürülebilirliği ve ekonomisi açısından büyük önem taşıyor.

- 800 milyar TL’yi geçen Türkiye e-ticaretin içinde HTÜ’nin payı artarken e-ticaret sitelerinin “Dark store” yatırımlarını ve fiziki market zincirlerinin rekabetini değerlendirir misiniz?

Türkiye, teknolojiyi çok yakın takip eden, hızlı adapte olan ve uygulamalarını hızlıca geliştiren bir ülke. Operasyonlarda teknoloji adaptasyonunu en hızlı yapanlardan biri de gıda perakendesi.

Türkiye’deki gıda perakendecilerinin diğer ülkelere kıyasla oldukça iyi konumda bulunduğunu, gerek mağaza içi operasyonlarda gerekse tedarik zinciri yönetiminde ne kadar başarılı olduğumuzu geçtiğimiz pandemi döneminde deneyimledik.

Zor şartlara rağmen her ihtiyacın karşılandığı, müşteri taleplerinin eksiksiz yerine getirildiği bu dönemde, geri planda çalışan teknoloji ve insan kaynağının önemini bir kez daha gördük.

Pandemi döneminde hızlanan dijitalleşme çalışmaları gıda perakendesinde çok aktif bir şekilde hayata geçirildi. E-ticaret ve mobil uygulama geliştirmeleri, stok yönetimi, yeni ödeme sistemleri adaptasyonu gibi süreçler çok hızlı hayata geçirildi ve halen sürekli geliştirilerek yenileniyor.

E-ticaret artık hayatımızın vazgeçilmez bir parçası konumunda. TÜİK Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) Kullanım Araştırması sonuçlarına göre son 12 ayda internet kullanan bireylerin e-ticaret oranı, 2022 yılında %46,2 iken 2023 yılında %49,5’e geldi. %3.5’luk artış yaklaşık 2 milyon kişiyi kapsıyor.

Buna göre internetten mal ve hizmet satın alan ya da sipariş verenlerin sayısı 2022 yılında 26.4 milyon kişi iken 2023 yılında 28.4 milyon kişiye ulaşmış. İnternet üzerinden 2023 yılının ilk 3 ayı içerisinde mal veya hizmet satın alan ya da sipariş veren bireylerin %75,5’i giyim, ayakkabı ve aksesuar satın aldı.

Bunu, %47,6 ile lokantalardan, fast food zincirlerinden, catering şirketlerinden yapılan teslimatlar, %37,1 ile gıda ürünleri, %32,2 ile kozmetik, güzellik ve sağlık ürünleri ve %28,8 ile temizlik ürünleri, kişisel bakım malzemeleri takip etmiş. Bu rakamlar perakendecilerin bu alandaki yatırım planlarını hızlandırmalarının önemini vurguluyor.

TÜSİAD’ın 2023 yılı Perakende ve Çoklu Kanal Araştırması da benzer çıkarımları gösteriyor. Online kanalda büyüme devam ederken fiziksel mağazaların önemini koruduğunu görüyoruz.

Araştırmaya göre fiziksel marketten gıda ve market ürünleri alışverişi yapan tüketicilerin oranı 2020’den bu yana %1,6 artmış. Gıda ve market ürünlerini satın alanların yaklaşık üçte ikisi (%65,8) ürünleri bizzat görmenin ve dokunmanın satın alma için teşvik edici bir unsur olduğunu belirtiyor.

Perakendecilere bakıldığında ise çoğu, çok kanallı satışa yatırımlara devam etse de fiziksel marketlerin halen bir öncelik olmaya devam ettiğini görüyoruz. Birçok araştırma tüketicinin çoklu kanal tercihinin önümüzdeki yıllarda artacağını gösteriyor.

Bu nedenle üyelerimiz de dahil tüm gıda perakendecileri online kapasitelerini artırmaya, tüketici için daha çekici ve alışverişi kolaylaştırıcı yollar bulmaya, teslimatta ve ödeme sistemlerinde seçenekleri geliştirmeye mecburlar. Rekabette üstünlük için de bu farklılaşma çalışmaları önem taşıyor.

E-ticaret siteleri ve bu işletmelerin fiziki mağaza yatırımları ile işi doğrudan gıda perakendeciliği olan zincirlerin rekabetine gelince, bizler kurallara uygun ve haksız uygulamalardan arınmış her türlü rekabetin sektörün gelişimine ve tüketici faydasına olacağına inanıyoruz.

Serbest piyasa koşulları ve rekabet kuralları çerçevesinde işini düzgün yapan, mevzuata uygun kayıtlı kurallı çalışan işletmelerin pazarda yer olmasının, ülke ekonomisi açısından da çok değerli olduğunu değerlendiriyoruz.

- HTÜ sektöründeki market markalarının önemini, yerini değerlendirir misiniz?

Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de tüketiciye daha elverişli fiyatlarla ürün sunabilmek için birçok perakendeci kendi markasıyla ürün geliştiriyor, marka ve pazarlama maliyetlerini minimumda tutarak bu ürünleri rekabetçi fiyatlarla tedarik ediyor.

Aynı kategorideki diğer ürünlerle markası ve pazarlama faaliyetleri haricinde bir farkı olmayan bu ürünler doğal olarak daha düşük fiyatlarla satılıyor, bu da tüketici tercihini etkiliyor.

Fiyat artışlarının yaşandığı dönemlerde, tüketicinin private label ürünlerden yana tercihlerini kullanmaları son derece doğal bir alışkanlık. Alım gücünün düştüğü, temel ihtiyaçların karşılanmasının daha önem kazandığı bu dönemlerde, tüketici doğal olarak fiyat – fayda dengesini gözeterek, alışveriş tercihlerini bu yönde şekillendiriyor. Private label ürünler tüketiciye fiyat avantajı sunarken, tedarik kısmında da birçok işletmeye fırsat doğuruyor.

Gıda perakendesi, kendi ekosistemindeki tüm paydaşlarını da beraberinde geliştiren, kayıt içine alan, kurumsallaştıran bir sektör. Yeni satış kanalları ve indirim marketleri gibi farklı mağaza konseptlerinde tüketiciye mümkün olan her noktada ulaşmaya çalışan modern gıda perakendecileri işbirliği halinde oldukları tedarikçiler ve üreticileri de büyütmekte ve geliştirmekte.

Türkiye’de son 10 yıllık süreçte küçük, orta ve büyük ölçekteki gıda üreten işletme sayısı 35 binden 57 bine çıkmış, bu sayının artmasında en önemli etken modern perakendedir.

Kendi üretimleriyle global ürünler pazarında rekabetçi olamayan birçok üretici firma, private label üretimi sayesinde üretim bantlarını işletebiliyor, hatta kapasitelerini artırarak güç kazanıyorlar.

Bu yolla hem üretim hem de istihdam açısından ülke ekonomisine katkı sağlanıyor. Kazandıkları deneyimle üreticilerimizin rekabet gücü de artıyor, geliştirdikleri ürünlerle farklı pazarlara girebiliyorlar, ekonomik faydalarını geliştiriyorlar.

- GPD’ye göre sektörün temel sorunları ve çözüm önerileriniz nelerdir?

Sektörün gelişiminin yanında borsaya kota olan gıda perakendecilerine bakıldığında, sektörün net kâr marjının yansıtılanın aksine oldukça düşük seviyelerde seyrettiğini görüyoruz.

Ortalama yüzde 2 – 3 seviyesinde karla dönen bu işletmelerin başarısının tek çıkış yolu verimlilik. Verimliliğin nasıl sağlanacağı konusunda kamu iş birliği ve koordinasyonu büyük önem taşıyor.

Gıda perakendesine daha bütüncül kapsayıcı bir biçimde yaklaşılması, geleneksel perakendenin hızla modern perakendeye entegre edilmesi şart. Ülke gündemimizin en önemli maddesi olan enflasyonla mücadele sadece biz perakendecilerin değil tüm ülkenin, üreticisinin, nakliyecisinin, çiftçisinin, ithalatçısının, ihracatçısının kısaca tüm paydaşlarımızın topyekün mücadelesini gerektiren bir konudur.

Enflasyon, gelir dağılımını bozan en önemli etkenlerin başında geliyor. Dünyada ve Türkiye’de orta ve düşük gelirli toplum kesimleri açısından etkilerinin daha yıkıcı olduğu biliniyor.

Gelir adaletinin sağlanması; özellikle ülkemiz ekonomisinin can damarı olan perakende sektörünün faaliyetlerini sürdürebilmesi için serbest piyasa kuralları içerisinde enflasyonunun kalıcı olarak düşürülmesini sağlayacak politikaların uygulanması hayati önem taşıyor.

Bu mücadelede organize olmayan, tüketicinin ihtiyaçlarını modern satış sistemleri olmadan karşılamaya çalışan verimsiz yapıları koruma amacıyla yapılacak düzenlemeler yerine, gelişmiş ülkelerde olduğu gibi perakendenin mevcut işleyişini bozmayacak ve gelişiminin önünü açacak düzenlemeler, bununla beraber geleneksel kesimdeki paydaşlarımızın da çağdaşlaştırılabilmesi için desteklenerek rekabet güçlerinin artırılması, tüketiciyi ve ülke ekonomisini çok olumlu şekilde etkileyecektir.

Kamu kuruluşlarımızın da çözmek için her türlü fedakarlıkta bulunduğu hayat pahalılığı, işsizlik, yüksek enflasyon gibi halkımızın huzurunu olumsuz etkileyen durumları bertaraf etmenin en iyi yollarından biri de daha çok üretmek ve üretimi sürdürülebilir kılmak için doğru alanlara yatırım yapmak.

Bu konuda üretim-imalat sektörlerimizle birlikte biz perakendeciler hem yatırımlarımızı hem de halkımıza daha hızlı hizmet sunabilmek için verimlilik çalışmalarımızı özenle sürdürüyoruz.

Bununla beraber, ülke çapında yarattığımız istihdamın gelişmesi amacıyla mevcut desteklerin sürmesi ve teşvik sistemlerinin perakendeye uygun hale getirilmesi işsizlik sorunuyla mücadelede önemli bir rol oynuyor.

Tüm bu çözümler kaynakların doğru kullanılmasından, kamu ile işbirliklerinin derinleştirilmesinden geçiyor. Bu konuda devletimize; üreticisinden tüketicisine tüm halkımıza güvenimiz sonsuz.

Tarım ve hayvancılık işimizin %80’lerini oluşturuyor, bu alanda verimlilik sağlanması ise hepimize fayda sağlayacak. Havza bazında planlı üretim ile güçlü kooperatif, birlik ve şirketlerin bu alanda oluşumu en temel işimiz.

Enflasyonla mücadele ve fiyat istikrarı her zaman söylediğimiz gibi zincirin son halkası olan gıda perakendecilerinin değil, tedarik zincirinde yer alan bütün oyuncuların topyekûn mücadelesini gerektiriyor.

Bu süreçte için bizim tedarik zincirinin tamamına bakmamız, zincirdeki tüm halkaları değerlendirip gerekli iyileştirmeleri, verimlilik çalışmalarını yapmamız lazım. Tarımın ve üretmenin ne kadar önemli olduğunu, pandemi döneminde ve ardından yaşadığımız deprem felaketinde gördük.

Bu kaynaklarımızı güçlendirmek, verimli hale getirmek, arz kesintilerini en aza indirmek sadece biz gıda perakendecileri için değil tüm ülke için çok önemli. Tarımla, hayvancılıkla uğraşanların, üretenlerin desteklenmesi, planlı bir şekilde üretime yönlendirilmesi, tüketim ve trend verileriyle beslenerek uzun vadeli planlar yapılması ülkemiz için çok önemli.

Bizler bunu yapıyoruz ama genel bir ülke planı çerçevesinde yapılması gerekiyor. Bu planı yapacak, geliştirecek, uygulamaları denetleyecek kayıtlı kurallı çalışan üst makamlara, yeni kurullara ihtiyaç vardır.

Ülkece planlı üretim seferberliği başlatmamız gerekiyor. Ülkemiz tarım açısından çok zengin, ancak üretimimizi planlayamıyoruz. Gıdada planlı çalışmaya büyük ihtiyacımız var. Ülkedeki havza sayısının yeniden değerlendirilmesi ve bu havzalar bazında planlı üretime geçilmesi gerekiyor.

Bir sene ihtiyacımızdan az üretim yapıyoruz, fiyatlarımız yükseliyor, gelecek sene çok kazanalım diye fazla üretim nedeniyle ürünleri israf ediyoruz. Bu sürdürülebilir olmadığı gibi ekonomiye de büyük zarar veriyor. Tüm bunlarda planlı programlı üretime ihtiyacımız var.

Tarım teknolojilerinin yakından takip etmeli, tarımla uğraşan en ufağından en büyüğüne tüm işletmelerimizi bu yeniliklerle donatmalıyız. Teknolojik uygulamalarla tarımda ve hayvancılıkta verimliliği yakalamalı, ekonomik değerleri üst seviyelere taşımalıyız.

Bir plan çerçevesinde üretimini verimli hale getirenlere teşvikler vermeli, desteklemeliyiz. Biz perakendeciler nasıl ölçek ekonomisi sayesinde maliyetlerimi düşürmeyi becerebiliyorsak, üretim kanadı da bunu yapabilmeli.

Kaynaklarımızı verimli kullanma yolları araştırılmalı, çiftçilerimizin bu yolları kullanmaları sağlanmalı, birleşerek ölçek ekonomisinden faydalanmalılar. Birliklerin, kooperatiflerin ölçek ekonomisine geçişte ve ticaret borsaların doğru fiyat oluşumunda önemi çok büyük.

Havzalar bazında planlı üretim seferberliği, tüm paydaşları içeren tarım koordinasyonunu ele alacak bir kurul oluşturulması, büyük üreticiler, birlik ve kooperatiflerin güçlendirildiği ölçekli tarım çalışmalarını hızlandırmalıyız. Bunları biliyoruz ancak uygulama noktasında hızlanmamız çok kritik.

Yeni açıklanan Orta Vadeli Plan’da yer alan, devletimizin belirlediği hedeflere tüm sektörlerin, bilhassa bizim tedarikçilerimizin uyumlanmasıyla enflasyonla mücadelenin ve ekonominin güçlenmesinin hız kazanacağına inanıyoruz.